حاشیه‌سازی؛ راهبرد سرکوب در دوران جنگ روایت‌ها
در دنیایی که روایت‌ها میدان اصلی تقابل قدرت‌ها شده‌اند، سرکوب صرفاً با بازداشت و دخالت مستقیم نیروهای امنیتی اعمال نمی‌شود.
حاشیه‌سازی، شکل مدرن سرکوب است؛ فرآیندی طراحی‌شده برای انحراف ذهن، تخریب اعتبار و تخلیه روانی فعالان اجتماعی و سیاسی.
در جمهوری اسلامی، این راهبرد نه‌تنها مکمل شیوه‌های سرکوب کلاسیک، بلکه بخشی اساسی از «مهندسی فضای عمومی» است.
منطق حاشیه‌سازی؛ کنترل بدون زور
در جوامعی که ظرفیت اعتراض افزایش یافته اما مشروعیت حکومت‌ها در حال افول است، حفظ کنترل با ابزار نرم صورت می‌گیرد:
- از بین بردن تمرکز فعالان
- تغییر اولویت‌های فکری جامعه
- ایجاد تردید، ترس، و خستگی روانی
این فرایند بی‌هزینه‌تر از سرکوب مستقیم است، اما اغلب کارآمدتر: فعالان را از درون می‌فرساید، بدون آنکه ردپایی از خشونت باقی بگذارد.
تکنیک‌های اجرایی حاشیه‌سازی توسط جمهوری اسلامی
حاشیه‌سازی به‌واسطه نهادهای امنیتی، ارتش سایبری و شبکه رسانه‌‌های وابسته اجرا می‌شود. مهم‌ترین تکنیک‌ها عبارت‌اند از:
اتهام‌زنی اخلاقی یا امنیتی هدف‌دار برای آلوده‌سازی وجهه عمومی فعالان
ساخت و تزریق چهره‌های نفوذی و فیک در دل جنبش برای بی‌ثبات‌سازی داخلی
دوقطبی‌سازی درونی میان گرایش‌ها و طیف‌های مختلف
خلق بحران رسانه‌ای انحرافی در لحظات حساس
فریب افکار عمومی با «درگیری‌های جعلی» یا «مناقشات حاشیه‌ای»
از مصداق تا الگو؛
- پرونده‌سازی اخلاقی در اوج اعتراضات برای جلب توجه از جنایت حاکمیت به زندگی خصوصی فعالان
ساخت چهره‌های جعلی با شعارهای عوام‌پسند اما بی‌ریشه که پس از جذب مخاطب، فضای جنبشی را به انحراف گفتمانی یا فرسایش تدریجی سوق می‌دهند. - ایجاد دوقطبی‌های کاذب مثل «داخل/خارج»، «رادیکال/اصلاح‌طلب»، «زنانه/مردانه» با هدایت ارتش سایبری
- انتشار شوک‌های خبری ساختگی هم‌زمان با موج اعدام، بازداشت یا افشاگری بین‌المللی
چرا حاشیه‌سازی مؤثر است؟
چون بر دو ویژگی انسانی سرمایه‌گذاری می‌کند:
– میل طبیعی به دفاع از خود و پاسخ‌گویی
– واکنش‌پذیری احساسی در شرایط بحران
وقتی فعال یا گروه معترض به جای پیگیری استراتژیک هدف، درگیر واکنش به شایعه و اتهام می‌شود، انرژی جمعی تحلیل می‌رود. و مهم‌تر اینکه: افکار عمومی هم از متن مطالبه به سطح بحران‌های مصنوعی منتقل می‌شود.
چگونه در برابر حاشیه‌سازی مقاومت کنیم؟
مقاومت در برابر این تاکتیک، تنها با هوشیاری فردی کافی نیست. نیازمند دینامیک جمعی است.
راهکارها:
- ایجاد نهادهای غیررسمی درونی برای پالایش اطلاعات و راستی‌آزمایی
- حفظ اولویت گفتمان مطالباتی به جای دفاع شخصی یا درگیری فرعی
- تربیت و توانمندسازی نیروهای رسانه‌ای مستقل برای خنثی‌سازی عملیات روانی
- شفاف‌سازی ساختاری در گروه‌های فعال برای بستن راه نفوذ و سوء‌ظن
درسی که باید آموخت
هر بار که نیروی یک جنبش صرف شایعه‌ای بی‌پایه، شخصیتی جعلی، یا درگیری کاذب شود، حاکمیت یک گام جلوتر است.
ما باید بدانیم که:
حاشیه‌سازی فقط تخریب یک شخصیت نیست؛ تخریب مسیر است!
و تا زمانی که تشخیص ندهیم دشمن اصلی ما، نه فلان فعال دیگر، که طراحان این میدان روانی‌اند، از بازسازی و بازیابی مسیر واقعی مقاومت باز خواهیم ماند.